महाकुरुषः श्रीश्रीदेवदामोदरदेवः

महाकुरुषः श्रीश्रीदेवदामोदरदेवः
(जन्मदिनविशेषः) नयनज्योतिशर्मा, असम
भारतवर्षः ऋषि-मुनीनां जन्मभूमिः । कालान्तरे अस्मिन भूभागे अनेकाः महापुरुषाः स्वजन्मना भारतमातुः मानवर्धनम् अकरोत् । तेषु महापुरुषेषु अस्ममप्रदेशस्य नवग्रममण्डलस्य नलचा इति ग्रामे फाल्गुनमासस्य शुक्ला-एकादशितिथौ ( गोविन्द-एकादश्याम्) गुरुवासरे रेवतीनक्षत्रे 1488तमे ख्रीष्टाव्दे महापुरुषदेवदामोदरदेवस्य जन्ममभवत् । दामोदरदेवस्य पिता सदानन्दमिश्रः माता सुशीलादेवी चास्ताम् । दामोदरदेवस्य पिता वैदिकशिक्षायाः विस्तारे नियोजितमासीत् । वस्तुतः असमप्रदेशे तस्मिन् काले आहोमवंशीयानां राजानां राजत्वम् आसीत् । तेषु नृपतिषु चुचेनफानृपतेः आग्रहानुसारं सदानन्दमिश्रदेवः तस्मिन् वैदिकशिक्षाप्रचारकार्ये नियोजितमासीत् ।
उपनयनसंस्कारानन्तरं सदानन्दमिश्रेण स्वकीयटोले (गुरुकुले) पुत्रदामोदरदेवस्य प्रथमिकशिक्षां प्रायच्छत् । एवं उच्छशिक्षार्थ जन्मस्थानात् त्रिकिलोमिटारपरिमिते दूरे बामुनवडीग्रामे प्रख्यातसंस्कृतपण्डितः कलापचन्द्रभट्टाचार्यस्य संस्कृतटोले नामकरणम् अकरोत् । एवं षोडशवर्षं यावत् दामोदरदेवस्य सम्पूर्णं वैदिकशिक्षायाः समाप्तमभवत् ।
अध्ययानन्तरं यथाकाले देवदामोदरस्य सीतादेव्या सह विवाहकार्यं सञ्जातः । परन्तु विवाहानन्तरमेव दामोदरेवस्य परिवारे पितामातासमन्वितम् अनेकानाम् आत्मीयानां मृत्युवसात् विपर्ययः समागतः । तस्मिन् विपर्यये सपत्निकं दामोदरदेवः असमप्रदेशस्य प्राचीनवैष्णवधामं हयग्रीवमन्दिरस्थितं हाजो इति स्थानं प्रति आगतः । एव पूर्वपुरुषानां दायित्वानुसारं हयग्रीवमाधवमन्दिरे सः पूजार्चनायां तथाच भगवतः पाठकार्ये आत्मानं नियोजितवान् ।
कालान्तरे हयग्रीवमाधवमन्दिरे श्रीश्रीदेवदामोदरदेवेन सह तीर्थभ्रमणाय ओडिश्यातः समागतः नारदमुनिख्यातः वसुदेवस्य सम्पर्कमभवत् । परमपण्डितस्य वसुदेवस्य तत्वज्ञानेन प्रबुद्धः सन् दामोदरदेवः तस्मिन् दीक्षाग्रहणम् अकरोत् ।
पुनः स्वपत्नी-भ्रात्रॄणां मरणानन्तरं दामोदरदेवः सांसारिकमोहात् विरक्तः सन् श्रीमद्भागवद्गीतायाः आदर्शेन भगवतः श्रीकृष्णपरब्रह्मणः उपासनयाम् आत्मानं नियोजितवान् । तस्मिन्नेव समये बरपेटायाः पाटवाउसी इति स्थाने श्रीमन्तशंकरदेवस्य धर्मकृतिः सर्वत्र प्रचारितम् आसीत् । एवं दामोदरदेवस्य पाटवाऊश्याम् एव शंकरदेवेन सह प्रथमं परिचयः तदनु वैष्णव-धर्मप्रचारकार्ये नियुक्तवान् ।
यागाः त्रिप्रकारकाः भवन्ति । एकाहयागः, अहीनयागः, सत्रयागश्च । आवर्षं यावत् आचरितं यागः यत्रयागः । शंकरदेवेन पूर्वं नामघर-थान-इत्यादिभिः नामभिः या आश्रमव्यवस्थायाः स्थापनां कृतं तस्यैव नुतनं रूपं दामोदरदेवेन सह मिलित्वा सत्रम् इति नाम्ना कृतम् । एवं बरपेटायाः पाटवाउसी इति स्थाने असमस्य वैष्णवाश्रमव्यवस्थायाः प्रथमम् आश्रमम् सत्रम् इति स्थापितम् । एवं परवर्तिकाले शङ्कदेव-माधवदेव-दामोदरदेव-हरिदेवप्रभृतिभिः महापुरुषैः सह मिलित्वा असमक्षेत्रे सत्रपरम्परायाः विकाशम् अभवत् ।
अनेन प्रकारेण महापुरुषः श्रीश्रीदामोदरदेवेन असमक्षेत्रे वैदिकाश्रमव्यवस्थायाः नुतनं रूपं प्रदाय तस्य कृते जीवनं समर्प्य 1598 तमे ख्यीष्टाव्दे वैशाखमाशे शुक्लाप्रतिपदतिथौ वैकुण्ठधामं प्रति गमनम् अकरोत् । अद्य अस्य महापुरुषस्य पवित्रजन्मतिथौः वयं स्वश्रद्धं स्मरामः अभिनन्दनानि च ज्ञापयामः ।